Αδέσποτα στους δρόμους μας: ρεαλιστικές λύσεις για μια ασφαλέστερη πόλη – Γράφει ο Χαράλαμπος Ιγγλέζος

      Γράφει ο Χαράλαμπος Ιγγλέζος

Με αφορμή το πρόσφατο περιστατικό επίθεσης σε 21χρονη κάτοικο της περιοχής μας από αγέλη σκύλων, νιώθω την ανάγκη να τοποθετηθώ ξανά δημόσια για το πρόβλημα των αδέσποτων. Δεν πρόκειται πια για μεμονωμένα συμβάντα, τα περιστατικά επίθεσης είναι δεκάδες κάθε χρόνο. Αντί για μια ήσυχη βόλτα με τα πόδια ή το ποδήλατο, σκεφτόμαστε να πάρουμε το αυτοκίνητο για να νιώθουμε ασφαλείς, ή μαγκούρα για να αμυνθούμε. Ο Δήμος δηλώνει πως κάνει ό,τι του επιτρέπει το νομικό πλαίσιο, η αντιπολίτευση ασκεί κριτική αλλά ξεχνά τις δικές της παραλείψεις, και οι κάτοικοι -ανάμεσά τους κι εγώ- συζητάμε ξανά και ξανά χωρίς αποτέλεσμα. Όμως το πρόβλημα παραμένει, οξύνεται και απαιτεί πολυεπίπεδη αντιμετώπιση. Κατανοώ τη δυσκολία, αλλά δεν μπορώ να αποδεχτώ την αδράνεια ή τη μοιρολατρία.

Το αδιέξοδο του κυνοκομείου
Το κυνοκομείο που εξαγγέλθηκε εδώ και χρόνια δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Κι αν τελικά λειτουργήσει, με τι πόρους και χωρητικότητα θα ανταποκριθεί στις πραγματικές ανάγκες; Ακόμα κι αν περισυλλεγούν κάποια ζώα, δεν μπορούν να παραμείνουν εκεί επ’ αόριστον. Ο νόμος ορίζει ότι, μετά τη στείρωση, τον εμβολιασμό και την ηλεκτρονική σήμανση («τσιπάρισμα»), τα αδέσποτα πρέπει να επανεντάσσονται στην ίδια περιοχή όπου βρέθηκαν, δηλαδή δεν επιτρέπεται η μεταφορά τους σε άλλες γειτονιές ή χωριά. Μόνο εάν τεκμηριωθεί νομικά η επικινδυνότητά τους μπορούν να εξαιρεθούν από την επανένταξη. Όμως ακόμη και τότε, δεν υπάρχει σαφές και θεσμικά κατοχυρωμένο πλαίσιο για το πού και πώς θα παραμένει μακροχρόνια ένα τέτοιο ζώο. Ο νόμος (Ν. 4830/2021, άρθρο 10, παρ. 5, περ. βαγ) προβλέπει ευθανασία μόνο για ζώα που πληρούν αυστηρά κριτήρια επικινδυνότητας. Όσα είναι επιθετικά αλλά δεν εμπίπτουν σε αυτήν την κατηγορία, επιστρέφουν στον αστικό ιστό, εκθέτοντας σε κίνδυνο τους πολίτες. Είναι απαραίτητο να προβλεφθεί νομικά η δυνατότητα μακροχρόνιας φιλοξενίας τέτοιων ζώων σε ελεγχόμενες δομές εκτός κατοικημένων περιοχών.

Οι στειρώσεις είναι αναγκαίες, αλλά όχι πανάκεια
Η στείρωση είναι βασικό εργαλείο για τον έλεγχο του πληθυσμού, όχι όμως πανάκεια για το πρόβλημα της επιθετικότητας. Δεν μετατρέπει αυτόματα έναν φοβικό ή επιθετικό σκύλο σε ήμερο κατοικίδιο, δεν αλλάζει απαραίτητα τη συμπεριφορά του. Κάθε ζώο έχει τη δική του ιστορία και βιώματα, και ανταποκρίνεται διαφορετικά. Η στείρωση μπορεί να μειώσει ορισμένες μορφές ορμονικά καθοδηγούμενης επιθετικότητας, αλλά δεν επηρεάζει συμπεριφορές που προκύπτουν από φόβο, κακοποίηση ή έλλειψη κοινωνικοποίησης. Πρέπει να τονίσω πως δεν φοβόμαστε απλώς την παρουσία αδέσποτων, φοβόμαστε την επιθετικότητα ορισμένων εξ αυτών. Υπάρχουν τριγύρω μας πολλές αδέσποτες γάτες, όμως αυτό δεν μας τρομάζει. Το πραγματικό πρόβλημα είναι η επιθετική συμπεριφορά των αδέσποτων σκύλων, όχι γενικώς και αορίστως το ότι υπάρχουν πολλοί αδέσποτοι σκύλοι. Βέβαια όσο περισσότερα αδέσποτα υπάρχουν τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα κάποιο να εκδηλώσει επιθετική συμπεριφορά. Γι’ αυτόν το λόγο, οι μαζικές στειρώσεις είναι ένα μέτρο έμμεσης επίλυσης του προβλήματος αλλά δεν σημαίνει ότι αυτόματα το πρόβλημα των επιθέσεων θα λυθεί μόνο με τις στειρώσεις. Σε κάθε περίπτωση, η μαζική στείρωση πολλών εκατοντάδων έως και χιλιάδων αδέσποτων απαιτεί σίγουρα αρκετό χρόνο (πολλούς μήνες έως και έτη), κτηνιάτρους και προσωπικό για περισυλλογή και υποστήριξη, πόρους, υποδομές και χρηματοδότηση σε επίπεδο Δήμου και Περιφέρειας.

Οι ευθύνες των ιδιοκτητών και του Δήμου
Απαραίτητη είναι η επιμόρφωση των πολιτών για τις ευθύνες τους απέναντι στα κατοικίδια. Πολλοί από τους σημερινούς πληθυσμούς αδέσποτων ζώων ξεκίνησαν ως δεσποζόμενα που εγκαταλείφθηκαν. Σύμφωνα με τον Ν. 4830/2021 (άρθρο 10), οι Δήμοι έχουν την υποχρέωση να εφαρμόζουν επιχειρησιακά προγράμματα διαχείρισης και πρόληψης δημιουργίας νέων αδέσποτων. Αυτό περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, ελέγχους συμμόρφωσης των ιδιοκτητών ως προς την ηλεκτρονική σήμανση, τη στείρωση, αλλά και επιβολή κυρώσεων σε περιπτώσεις εγκατάλειψης ζώων. Κατά συνέπεια, η εκάστοτε δημοτική αρχή οφείλει να παραμερίσει το πολιτικό κόστος και να επιβάλλει αυστηρά πρόστιμα στις περιπτώσεις παραβάσεων. Αυτές οι ενέργειες πρέπει να υλοποιούνται συστηματικά και να λειτουργούν παράλληλα με όλα τα υπόλοιπα μέτρα που αναφέρω. Ωστόσο, όλα αυτά αφορούν την πρόληψη για μελλοντικούς πληθυσμούς νέων αδέσποτων ζώων, και τα αποτελέσματα θα φανούν σε βάθος χρόνων. Το ερώτημα είναι τι κάνουμε τώρα στο παρόν, με τα υπάρχοντα επιθετικά αδέσποτα στους δρόμους. Πώς μπορούμε να προστατευτούμε; Για πόσο θα φοβόμαστε να κυκλοφορούμε έξω;

Δύο πρακτικές και εφαρμόσιμες τεχνολογικές λύσεις
Οι παρακάτω δύο προτάσεις μου έχουν στόχο να βοηθήσουν πρακτικά την καθημερινότητα τού σήμερα, όχι απλώς το μακρινό αύριο. Είναι τεχνικά απλές, οικονομικά ρεαλιστικές, και μπορούν να εφαρμοστούν πιλοτικά μέσα σε λίγους μήνες.

1) Διαδραστικός χάρτης καταγραφής αδέσποτων
Προτείνω τη δημιουργία μιας απλής ψηφιακής πλατφόρμας -είτε ιστοσελίδας είτε εφαρμογής για κινητό- όπου οι πολίτες θα μπορούν να δηλώνουν σε ποια σημεία εντοπίζουν επιθετικά αδέσποτα ή αγέλες. Κάθε καταγραφή θα περιλαμβάνει τοποθεσία, ώρα, αριθμό ζώων και πιθανή επιθετική συμπεριφορά με διαβάθμιση επικινδυνότητας. Τα δεδομένα που συλλέγονται θα απεικονίζονται σε έναν διαδραστικό χάρτη της πόλης προσβάσιμο από όλους που θα ενημερώνεται συνεχώς. Αυτή η συλλογή δεδομένων από τους ίδιους τους πολίτες ονομάζεται crowdsourcing. Όλοι μαζί δημιουργούμε έναν «χάρτη κινδύνου» που βοηθά τους κατοίκους να αποφεύγουν επικίνδυνες διαδρομές, ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες όπως ηλικιωμένοι, γονείς με παιδιά και εργαζόμενοι.

Η εφαρμογή μπορεί να περιλαμβάνει ειδικούς αλγορίθμους φιλτραρίσματος και αναγνώρισης μοτίβων ώστε να αποφεύγονται οι ψευδείς ενδείξεις. Για παράδειγμα, ένα σημείο μπορεί να χαρακτηρίζεται ως «ζώνη αυξημένου κινδύνου» (hotspot), μόνον εφόσον υπάρξουν πολλαπλές καταγραφές από διαφορετικούς χρήστες, εντός συγκεκριμένης ακτίνας και χρονικού διαστήματος. Έτσι, φιλτράρονται οι μεμονωμένες, εσφαλμένες ή παλαιές καταγραφές και εντοπίζονται μόνον οι περιοχές με σταθερό πρόβλημα. Όλα αυτά είναι ασφαλώς εύκολα παραμετροποιήσιμα. Ο Δήμος θα μπορεί να αξιοποιεί τα δεδομένα αυτά για να στέλνει συνεργεία παρεμβάσεων σε περιοχές που συγκεντρώνουν τις περισσότερες επιβεβαιωμένες αναφορές. Παρόμοιες εφαρμογές («FixMyCity») έχουν αναπτυχθεί ήδη από δήμους όπως της Ηλιούπολης, της Γλυφάδας και της Πεντέλης για άλλες ανάγκες (κακοτεχνίες, φωτισμός, καθαριότητα, απομάκρυνση νεκρού αδέσποτου ζώου κλπ), άρα υπάρχει ήδη η σχετική τεχνογνωσία στην Ελλάδα για τέτοιες λύσεις σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης.

2) Παρακολούθηση αδέσποτων με αισθητήρες RFID
Εξελίσσοντας την ιδέα με τις καταγραφές αυτές ένα βήμα παραπάνω, τα δεδομένα που δηλώνονται από πολίτες μπορούν να συνδυάζονται και να διασταυρώνονται με καταγραφές που θα προέρχονται από ειδικούς αναγνώστες RFID, οι οποίοι θα έχουν τοποθετηθεί σε στρατηγικά σημεία της πόλης, όπως π.χ. έξω από σχολεία, πλατείες, πάρκα, απομακρυσμένα σημεία ή σε δρόμους όπου έχουν καταγραφεί επανειλημμένες επιθέσεις. Όταν ένα αδέσποτο με ειδική ηλεκτρονική σήμανση RFID περάσει από ένα τέτοιο σημείο, η παρουσία του θα καταγράφεται αυτόματα και θα απεικονίζεται στον διαδραστικό χάρτη.

Για να γίνει πιο κατανοητή η πρότασή μου, εξηγώ εν συντομία πώς λειτουργεί η τεχνολογία RFID. Όταν ένα RFID μικροτσίπ (Radio Frequency IDentification – αναγνώριση μέσω ραδιοκυμάτων) περάσει κοντά από έναν σταθερό αναγνώστη (reader), ενεργοποιείται ασύρματα και στέλνει το μοναδικό του αναγνωριστικό, καταγράφοντας έτσι την παρουσία του. Το RFID χαμηλής συχνότητας, που ήδη χρησιμοποιείται ως υποδόριο μικροτσίπ στα ζώα όταν «τσιπάρονται», έχει πολύ περιορισμένη εμβέλεια (κάτω από 30 εκατοστά) και απαιτεί χειροκίνητο σκανάρισμα από κοντινή απόσταση, συνεπώς δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για αναγνώριση από απόσταση στο δρόμο. Αντίθετα, το RFID υψηλής συχνότητας (UHF) μπορεί να διαβαστεί από 3-6 μέτρα μακριά, καλύπτει δηλαδή το πλάτος ενός δρόμου και μπορεί να εντοπίσει ένα κινούμενο ζώο.

Κάνοντας χρήση αυτής της τεχνολογίας, στα αδέσποτα που θα περισυλλέγονται για το κλασικό «τσιπάρισμα» και στείρωση, θα τοποθετείται επιπρόσθετα και ένα UHF RFID μικροτσίπ (tag) σε κολάρο ώστε να μπορούν να εντοπίζονται αυτόματα όταν περνούν κοντά από ενεργούς σταθερούς αναγνώστες RFID που θα έχουν εγκατασταθεί από τον Δήμο σε κομβικά σημεία διάσπαρτα στην πόλη μας. Οι αναγνώστες αυτοί θα είναι συνδεδεμένοι στο ρεύμα και στο δίκτυο, και κάθε εντοπισμός ζώου θα καταγράφεται στο κεντρικό σύστημα παρακολούθησης αδέσποτων του Δήμου. Με αυτόν τον τρόπο ο Δήμος αποκτά δεύτερη πηγή πληροφορίας, καθώς εκτός από τις αναφορές των πολιτών στην εφαρμογή, θα μπορεί να παρακολουθεί σε πραγματικό χρόνο αν ορισμένες αγέλες επανεμφανίζονται σε συγκεκριμένες περιοχές, και θα μπορεί να προγραμματίζει στοχευμένες παρεμβάσεις με μεγαλύτερη ασφάλεια και ακρίβεια. Κάποιοι τέλος ίσως αναρωτηθούν γιατί δεν χρησιμοποιούμε GPS αντί για RFID. Η απάντηση είναι ότι το GPS απαιτεί μπαταρία, κάρτα SIM για αποστολή δεδομένων μέσω ίντερνετ και συνεχή συντήρηση, το οποίο είναι πολύ ακριβό και δύσκολο για εκατοντάδες ζώα. Αντίθετα, η παθητική τεχνολογία RFID (χωρίς μπαταρία) είναι σχετικά απλή, οικονομική και απολύτως εφαρμόσιμη. Μπορεί να ξεκινήσει πιλοτικά σε μερικά σημεία, να επεκταθεί σταδιακά σε περισσότερα, και να γίνει πολύτιμο εργαλείο για την καταγραφή και διαχείριση των αδέσποτων στην πόλη μας.

Όλα είναι θέμα βούλησης
Θέλω να γίνει ξεκάθαρο πως η πρώτη μου πρόταση είναι ανεξάρτητη από την δεύτερη και ο χάρτης αυτός μπορεί να υπάρξει σαν εφαρμογή μέσα σε μερικούς μήνες, ασχέτως του αν θα υλοποιηθεί η πρόταση για τα RFID. Αντίστοιχα, η δεύτερη πρότασή μου μπορεί να γίνει μόνο στο υπάρχον πλαίσιο της περισυλλογής και στειρώσεων του Δήμου. Όλα όσα γράφω είναι πλήρως εφαρμόσιμα με λογικό κόστος, και μπορούν να ξεκινήσουν τουλάχιστον πιλοτικά σε πρώτη φάση. Δεν ζητάω το τέλειο, ζητάω να σταματήσει η αδράνεια και να αποκατασταθεί η ασφάλεια.  Όσοι απορρίπτουν τέτοιες ιδέες ως «δύσκολες για την επαρχία» ή λένε «ποιος θα συνεισφέρει στον χάρτη», «ποιος θα χρησιμοποιεί την εφαρμογή» και ότι «δεν γίνονται αυτά», ας αναρωτηθούν τι άλλο προτείνουν οι ίδιοι. Ο Αλμυρός μας δεν έχει την πολυτέλεια να ζει με τον φόβο και να περιμένει την επόμενη επίθεση. Το πρόβλημα των αδέσποτων μάς αφορά όλους και μόνο με συνεργασία, σχεδιασμό και θέληση μπορεί να λυθεί. Η τεχνολογία υπάρχει. Οι λύσεις υπάρχουν. Το μόνο που λείπει είναι η απόφαση να δράσουμε.